خلاصه کتاب تراکم در شهرسازی

فصل اول: گسترش شهری و تراکم شهری

+ دلایل عمده پراکندگی شهرها در ایران: فقدان مبانی آسایش سرزمین در ایران/ رشد جمعیت شهرنشین کشور در دهه های اخیر قوانین زمین شهری

+ تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی رابطۀ مستقیمی با هم ندارند.

+ مهم ترین بعد تراکم: بعد اقتصادی آن است ¬ افزایش تراکم جمعیتی ¬ افزایش هزینه های زیرساخت و کاهش هزینه آماده سازی

+ تراکم به مثابه شاخص و میزان تفاوت: شکاف فرهنگی طبقات غنی و فقیر: به منزلۀ سدی که مانع تحرک اجتماعی طبقات محروم جامعه می‏شود.

فصل دوم: جایگاه تراکم در شهرسازی

شیوه های طبقه بندی تراکم

• بر حسب واحد اندازه‏گیری تراکم: تراکم جمعیتی یا تراکم ساختمانی
• بر حسب شدت و اندازۀ تراکم^*: کم یا زیاد (بسته به فرهنگ شهر/ موقعیت پروژه/ نوع ساختمان)
• بر حسب قلمرو فضایی تراکم: بازشناسی انواع تراکم مورد توجه در مطالعات و سیاست گذاری در مقیاس ملی و منطقه ای
• بر حسب کاربرد خاص در برنامه ریزی و طراحی

* طبق پژوهش مزبور برای چنین مطالعاتی تفکیک 5 نوع تراکم نیاز است:

• تراکم ملی: تراک ملی کشور بر اساس تصمیم جمعیت کل بر سطح کل کشور
• تراکم منطقه کلانشهری: تراکم منطقۀ شهری کلانشهرها
• تراکم شهری: تراکم شهرها و حوزه های شهری در پیرامون کلانشهرها
• تراکم شهرک ها و شهرهای جدید
• تراکم پروژه های مسکونی: نشانگر تراکم قطعه یا بلوک خاصی از شهر
• تراکم جمعیتی: به معنای جمعیت در واحد سطح (نفر در هکتار) = شدت استفاده از زمین

به دو صورت تراکم جمعیتی خالص و ناخالص

• ناخالص: عبارت است از جمعیت کل تقسیم بر مساحت کل شهر (تمامی کاربری ها)
• خالص (همان ناخالص مسکونی با اغماض): عبارت است از جمعیت کل تقسیم بر سطح اراضی مسکونی و نیازهای وابسته به آن

= سکونت+خدمات+معابر = اراضی دایر شهری =

• تراکم کلی مسکونی: سنجش در مقیاس کلی یک شهر- حاصل تقسیم

• تراکم خالص مسکونی: سنجش در مقیاس پروژه های خاص مسکونی/ شاخص فشردگی جمعیت در فضاهای با کاربری مسکونی

:تراکم خالص مسکونی

• تراکم ناخالص مسکونی: سنجش در مقیاس کل محله یا ناحیه مسکونی

یعنی هر نوع کاربری بزرگتر از مقیاس محله فراتر رود محاسبه نمی گردد.

= تراکم ناخالص

تفاضل تراکم مسکونی خالص وناخالص نشان دهندۀ میزان فضاهای عمومی و تسهیلات شهری در نواحی مسکونی یک شهر است. به طور غیر مستقیم حاکی از کیفیت زندگی و سکونت در شهرهاست یعنی هر چه این تفاضل بیشتر نشان از کیفیت زندگی بالاتر.

• تراکم ساختمانی: نسبت بین سطح زیربنای ساختمان به مساحت قطعه زمین.

سطح زیربنا: سطح ساخته شده یا قابل ساخت در مجموع طبقات منهای سطوحی که مستقیماً برای سکونت به کار نمی رود. مثل: حیات خلوت، پارکینگ، فضای سرایدار، سطوح مشاع (استخر و سونا و سالن اجتماعات)، راه پله، تراس، زیرزمین، پیلوتی، انبار، تأسیسات (آسانسور و شوفاژخونه).

= تراکم ساختمانی

= سطح ضریب اشغال

= نسبت فضای باز

* تراس خانه و پلکان درون خانه جزء زیربنا هستند

سطح اشغال = سطح کل زمینی که توسط ساختمان های مسکونی پوشیده است (به جز سطح سکوهای ورودی- پلکان- تراس)

• تراکم سکونتی یا در مسکن: تعداد خانوار یا جمعیت در مسکن

= تراکم خانوار در مسکن

• سرانه: نقطۀ آغازین تحلیل وضعیت کالبدی موجود شهر و شاخص اصلی تخصیص فضاهای لازم برای توسعۀ آتی شهر (percapita space)

= سرانه

کاربرد تراکم:

بررسی و تعیین میزان فضای مورد نیاز

محاسبه ظرفیت پذیرش و جایگزینی

تراکم خالص مسکونی برای

• بافت های پر (توسعه یافته)
• بافت های نیمه پر (نیمه توسعه یافته) زیرا خیابان و زیرساخت ها را از قبل دارد.

تراکم ناخالص مسکونی برای ¬مناطق توسعه نیافته شهر ¬ زیرا نیازمند خیابانها و زیرساختها می‏باشد.

سطح زمین = سطح مسکونی + نیمی از سطح معبر + سطح قطعه زمین × شیب (بیش از 10%)

فضای باز = فضای باز غیر سرپوشیده + نیمی از فضای باز سرپوشیده

فضای باز مفید = سطح فضای بازی که مورد استفاده حمل و نقل نباشد.

اندازه شهر:

افلاطون ¬ کتاب جمهوریت: نه بزرگ و نه کوچک، بلکه کافی/ توجه به بهینه اقتصادی/ 5040 خانوار

ارسطو ¬ کتاب سیاست و قانون اساسی آتن: اندازه شهر مرتبط با عملکرد/ طوری که شهروندان هم را بشناسند.

هیپودائوس ¬ هر شهر جمعیتی برابر با 10 هزار نفر/ متشکل از سه ط هنرمند + کشاورز + سربازان حرفه ای

توماس مور ¬ کتاب آرمان شهر/ مجموعه ای متشکل از 54 شهر با جمعیت 6 هزار خانوار

هاوارد ¬ جمعیت 32 هزار نفر در باغشهر اولیه و کمربند روستایی آن برابر 58 نفر

مروری بر دیدگاه معماران و شهرسازان در مورد تراکم

• شهر گنبدی ¬ باکمینیستر فولر(گنبد ژئوزیک)
• شهر عمودی ¬ آرکولوژی ¬ توسط سالری ¬ یک مگا استراکچر که به صورت خودکفا باید عمل کند/ شهری فوق متراکم بدون نیاز به اتوموبیل. این ایده در فونیکس آریزونا در حال ساخت است.
• لوکوربوزیه ¬ بزرگترین مروج ایدۀ شهرهای با تراکم زیاد ¬ طرح شهر معاصر ¬ ساختمان های 60 طبقه با 5% سطح اشغال اداری در مرکز شهر و آپارتمان های 8 طبقه مسکونی در اطراف.

شهرهای کم تراکم یا شهر افقی

هاوارد ¬ کتاب فردا ¬ 3000 نفر در سطح 1000 جریب

رایت ¬ برودااکرسیتی ¬ محیط مناسب آمریکایی

دوکسیادیس ¬ اکامنو پلیس ¬ اولین بار ایدۀ شهر افقی را مطرح کرد: شهر منطقه (مگاکوپلس) سیستم شهری است که از تلفیق تدرییج چندین شهر و کلانشهر حاصل می شود.

سالری ¬ کریدور مجهز ¬ ابزاری برای توزیع فضایی مناسب در مقایس منطقه و دارای همۀ زیرساخت ها و به عنوان یک شبکه حمل و نقل همگانی محسوب می‏شود (سیستم شهر منطقه ای گره ای یا راهبرد عدم تمرکز متمرکز)

جایگاه تراکم در شهرسازی

تأثیرگذار بر هر سه بعد محیط مصنوع ¬ عملکرد (تعیین شدت کاربری)، فرم (کنترل حجم و ارتفاع و فواصل ابنیه)، معنی (ترکیب ابعاد عملکرد و فرم)

مفهوم تراکم در: چارچوب برنامه ریزی کاربری زمین (ابزاری برای کاستن «هزینه های توسعه بی رویه شهری») = عوامل نیروی انسانی + زمین + سرمایه

طراحی شهر خودآگاه (طرح کامل سه بعدی آن توسط گروهی از طراحان به یکباره اجرا می‏شود) و ناخودآگاه (شهرهایی که به تدریج شکل می گیرند) = توسط لنگ مطرح شده بر اساس ایدۀ اولیه الکساندر

ایدۀ تراکم برای اولین بار به عنوان شاخص و معرف کیفیت و استاندارد زندگی شهری ¬ «ادوارد بست» = پدر قوانین زونینگ و مقررات شهرسازی آمریکا

ایدۀ زونینگ: حفره بندی شهر و ارائۀ مقررات شهرسازی خاص برای هر حوزه ¬ اولین بار به مثابه یک ابزار جامعه شناختی به منظور همگن سازی طبقات اجتماعی ساکن در محلات در شهرهای آمریکایی

ولف ¬ مدل حفره بندی آثار تراکم بر اراضی، توجه به کیفیت

عوامل تعیین کنندۀ تراکم

• طبیعی یا فیزیکی
• انسان ساخت (شبکۀ آب و برق و فاضلاب و راه و حمل و نقل)
• عوامل بخش خدمات همگانی

روش های کنترل تراکم:

• در ایران: تراکم ساختمانی و یا سطح اشغال
• در آمریکا: سیستم اندازه گیری شدت استفاده از زمین LUI

فصل سوم: تجارب بین‏المللی در تعیین تراکم شهری

• قانون مسکن و توسعه شهری در آمریکا: مصوب 1970، جهت تدوین سیاست ملی رشد شهر و کنترل رشد جمعیت
• تراکم سنج: ساخته شده توسط هنگ، تحلیل تطبیق تراکم در شهرها
• سه محور بررسی تراکم: زمین، عرضه زمین، تقاضای زمین
• مهم ترین شاخصی که ازدحام جمعیت را به مسئله عصبی و بیماری روانی در انسان مربوط می سازد شاخص «تعداد افراد در اتاق» است.
• ادوارد هال: در جوامعی که فرهنگ آنها مراودات و ارتباطات زیاد است تراکم بالا را ترجیح می‏دهند هر چند که بر کالبد و مصون ماندن از دید غریبه ها نیز توجه دارند.

او می گوید دیدگاه کلی بر آن است که تراکم های زیاد بیش از آن که مسئله را حل کنند مسئله ای جدید می آفرینند.

تراکم زیاد و نکات مثبت آن

پر طپش و باطراوت هستند/ مطلوبیت مرکز واحد همسایگی و محلات متنوع/ تلفیق کارآمد و هزینه ای را از نظر زمان و انرژی برای فعالیت های اقتصادی- اجتماعی فراهم می آورند/ امکان مرمت و حفظ میراث غنی معماری/ بازدهی بیشتر مصرف انرژی/ توجیه استفاده از شکل های حمل و نقل همگانی/ صرفه جویی در روشنایی خیابانها و کاهش نیاز به آمد و شد

سالری ¬ معمار آرکولوژیستی/ زندگی در تراکم زیاد جریان دارد و مرگ در انزوا.

تراکم کم و نکات منفی آن

بدترین نوع ساختار شهری: توسعه های بی رویه کم تراکم حومۀ شهر

این محلات از نظر اجتماعی خنثی هستند/ زندگی ملال آور و یکنواخت به واسطۀ فاقد تنوع اجتماعی/ توسعۀ پایدار مخالف این نوع پراکندگی که این گونه آثار نامطلوب آن را دسته بندی می‏کند:

• مصرف زیاد زمین های زراعی
• سرانه مصرف بیشتر بنزین و افزایش گازهای آلوده کننده
• افزایش سطح ساخته شده و در نتیجه افزایش جریان سطح آب و بنزین
• نرخ پایین بازیافت زباله ها
• آلوده کردن سیلاب ها
• افزایش مصرف انرژی و ایجاد آلودگی به واسطۀ کاهش استفاده از وسیله حمل و نقل همگانی
• افزایش مصرف انرژی در واحدهای مسکونی باز و تک خانواری (عدم فشردگی واحدها)

نیومن و کن ورش ¬ رابطه بین میزان مصرف بنزین و تراکم ¬ در تراکم کم مصرف بنزین بیشتر است، آنها شهرهای جهان را به 5 دسته تقسیم کردند: از شهرهای وابسته به اتومبیل شخصی تا شهرهای متراکم ¬ مؤید سیاست های تحکیم شهری است.

عوامل مصرف زیاد بنزین:

• تراکم کم مناطق مسکونی
• فرم شهر
• نحوۀ جداسازی فعالیت ها و عملکردها

تراکم کم و نکات مثبت آن

استرتون: محلات حومه ای دارای رشد ارگانیک درونی و خاص خودشان هستند، مخالف این نظریه که شهرهای پرتراکم امکان مراودات را ایجاد می‏کنند (رجوع می‏کند به پژوهش اپلیارد: محلات مسکونی چنانچه خوب طراحی شوند امکان مراودات را ایجاد می‏کنند) از نظر او چنین الگوی سکونتی به تحکیم خانواده ها خدمت می‏کند=/ جیکوبز/ استرتون از اعمال شدید زونینگ طرفداری نمی کند و معتقد به عدم تجانس است.

مزیت ها:

• باغچه های وسیع میزان دما را در تابستان کاهش می‏دهد (اهمیت در کشورهای گرمسیری)
• امکان بالقوه تولید برخی مواد غذایی خانوار از طریق کشاورزی
• امکان جمع آوری و استفاده آب باران
• ارتقای ارتباط با طبیعت
• فضای بیشتر جهت استفاده از انرژی خورشید

* او موافق تراکم کم استرالیا بود.

راهبردها

طبقه بندی آنها از لحاظ زبانی

• دفعی و کوتاه مدت pedestrian pocket یا pup الگوی توسعه واحدهای برنامه ریزی شده
• تدریجی و بلند: سیاست های تحکیم شهری

طبقه بندی براساس ماهیت

• راهبرد تمرکز: تغییر شهر از درون: شهرفشرده یا سیاست تحکیم شهری و PUD
• راهبرد عدم تمرکز متمرکز: تغییر در منطقه کلانشهری: نیواربنیزم یا پدسترین پاکت
• سیاست تحکیم شهری

به منظور بالا بردن تعداد واحدهای مسکونی در بافت های موجود شهری و غالباً به صورت مسکن با تراکم متوسط (آمریکا و استرالیا). این سیاست شامل:

• ساخت و ساز در قطعات بی استفاده زمین درون شهر (توسعه میان افزا)
• تفکیک مجدد قطعات مسکونی در کشورهایی که سابقه تفکیک قطعات بزرگ دارند.
• کاهش اندازه سطح حداقل مجاز قطعه تفکیکی در طرح های کاربری
• اجازه ساخت و ساز مسکن با تراکم متوسط در نواحی که قرار بود در طرح جامع مسکن کم تراکم باشد.

راهکارها:

• تقطیع قطعات: راحت ترین روش افزودن تراکم مسکونی در قطعات کم عرض با طول زیاد (cul-de-sac) دسترسی
• تجمیع قطعات: صرفه جویی در تأمین زیرساخت ها ¬ سود بیشتر
• شهر فشرده:

مبحث توسعه پایدار ¬ 1987 (گزارش براتلند) ¬ با عنوان آینده مشترک ما/ کمیسیون جهانی محیط و توسعه

دستور کار 21 ¬ 1992 (اجلاس سازمان ملل) بین همۀ کشورها

اجلس سران زمین ¬ 1992 ¬ سیستم برنامه ریزی به عنوان یکی از مکانیزم های مهم پیگیری توسعه پایدار معرفی شد.

آونز ¬ ارتباط میان کاربری/ تراکم/ استخوان بندی شهر (بر پایه تقاضای سفر)

شهر پایدار ¬ ارتقا کارایی محیط شهری از طریق:

• انتخاب فرم های شهری و توزیع کاربری ها و تراکم ها (تقلیل سفرهای درون شهری)
• ارتقا محیط کالبدی (تقلیل انرژی خانگی و صنعتی)

یکی از قوی ترین راه حل های سالم حل بحران انرژی: compact city با تراکم بالا

مدافعان این رویکرد ¬ کمیسیون جامعه اروپا (1990) ¬ عنوان مقاله ای سبز در مورد محیط شهری (شهر به مثابه منبع)

منتقدان:

• نظریه کلبه الکترونیکی ≠ compact city ¬ می گوید در آینده پیشرفت ارتباطات راه دور را داریم
• طرفداران انرژی تجدید شونده ¬ تراکم زیاد اجازۀ تجدیدشونده ها را نمی دهد. پیشنهاد: شبکه شطرنجی با تراکم ساختمانی زیاد در جوار معابر/ مسیر حمل ونقل عمومی/ فضاهای باز در مرکز بلوک.
• توسعه واحدهای برنامه ریزی شهری شده PUD: Planned Unit Developement

کاملاً برعکس زونینگ و خارج از ضوابط و محدودیت هاست/ امکان ساخته شدن واحدهای مسکونی به صورت خوشه ای مجموعه ای به همراه فضای باز چشمگیری برای استفاده جمعی/ تراکم بیشتر/ تجمیع برای ایجاد فضای باز.

PUD از برخی محدودیت ها صرف نظر می‏کند:

مقررات حجم ساختمانی: مثل زیربنا و اتاق و…/ فضاهای باز بدون توجه به خطوط زونینگ/ کاهش سطح قطعه تفکیکی امکان تعلیق مقررات حیاط سازی/ امکان تعلیق مقررات ارتفاع ساختمان ها به شرط رعایت مقررات فاصله ساختمان ها

مقررات کالبدی: امکان ساخت فروشگاه های روزمره و خدمات معرفی به شرط عدم تجاوز 2 الی 5% از سطح زیربنا، استخر در فضای باز به شرط استفاده اختصاصی ساکنان.

معمولاً در مقیاس شهرک/ واحد همسایگی/ بافت فرسوده

• عدم تمرکز متمرکز: لینچ از حامیان آن است. ارزش بالقوه ایجاد شهرهای منطقه ای «مجموعه ای یا کهکشانی» ¬ کتاب شکل خوب شهر ¬ شهر به عنوان بخشی از یک منطقه معین دارای مرزهای روشنی بر اساس ظرفیت های اکولوژیک و اجتماعی

ویکتور گروئن:

• نظریه کلانشهر سلولی: مجموعه ای از شهرها که هر یک توسط نواحی طبیعی احاطه شده اند و متشکل از مجموعه ای از سلول های کوچکتر یا واحدهای همسایگی (باعث افزایش حس شهریت).
• نظریه کلانشهر چند گره ای: به جای شهر تک مرکزی، شهر باگره ها و مراکز بازرگانی متعدد.

مزیت ها: کاستن مصرف انرژی/ مشوق استفاده از حمل و نقل همگانی/ شهرهای متوسط با تراکم بالا/ رد شهرهای سلسله مراتبی

این رویکرد می‏تواند به دو صورت:

• توسعه شهرهای مجزا در خارج شهر اصلی که توسط حمل و نقل همگانی متصل شده باشند.
• مراکز حومۀ شهری
• پدسترین پاکت pedestrian pocket

فعالیت های عدم تمرکز متمرکز منجر به نهضت نیواربنیزم¬

• TND یا توسعه واحدهای همسایگی سنتی (دوانی و زایبرگ)
• TOD یا توسعه حمل و نقل عمومی (کلتورپ): نوعی توسعه متکی بر الگوی راه آهن سبک/ همان پدسترین پاکت: در واقع شهرک های کوچک که توسط راه آهن سبک به هم و شهرهای اصلی منطقه خود مرتبط می باشند/ مجموعه های پیاده که گونه ای است فاصلۀ ایستگاه تا محدودۀ زندگی آنها بسیار کم است ( مایل)/ خوداتکا نیستند/ در واقع به دنبال تسهیل رفت و آمد و ایجاد انسجام و یکپارچگی محلات/ تراکم بالا

فصل چهارم: رویکردها در تعیین تراکم شهری

• رویکرد سرمشقی (paradigmatic approach): مانند کلارنس پری، اشتاین، نوسنتی، پدسترین پاکت
• رویکردی راه حل گرایانه
• با انتخاب یکی از الگوها و نظریه های غالب طراحی و تراکم متناظر آن آغازمی شود.
• محیط شهری به مثابه یک کل واحد
• حاصل مسابقه هنری و زیبایی شناختی و ایدئولوژیک

الگوی نیواربنزیم: 1) منطقه، 2) واحد همسایگی، 3) کریدور، 4) حوزه

• الگوی واحد همسایگی کلارنس پری
• مدرسه به عنوان کانون واحد همسایگی (مدرسه ابتدایی) به همراه نهادهای خدماتی دیگر در قطعه زمین همگانی با فضای سبز
• خیابان ها حدود واحد هسایگی را مشخص می‏کنند (آن را قطع نمی کنند)
• طراحی معابر به صورت منحنی (آرام سازی) با ایجاد cul de sac
• واحد همسایگی دارای خدمات خرید، کلیسا، کتابخانه و مرکز اجتماعات در نزدیک دبستان
• الگوی واحد همسایگی اشتاین
• مشابه الگوی پری به اسم (ردبرن» توسط اشتاین و هنری رایت
• دبستان در مرکز واحد همسایگی و به فاصله  مایل
• خیابان به صورت بن بست یا cul de sac برای از بین بردن ترافیک عبوری
• در الگوی اشتاین تجمع سه واحد همسایگی مجموعه ای است به مرکزیت دبیرستان و مرکز خرید
• مطرح شدن ایدۀ سوپربلوک ها که مبنای آن تفکیک سواره و پیاده است.
• الگوهای دیگر
• خوزه لویی سرت: کوتاه کردن فواصل پیاده روی در واحد همسایگی/ تراکمی 2 الی 3 برابر متعارف
• الگوی انگلهارت: بر اساس سازمان سلسله مراتبی تسهیلات آموزشی
• الگوهای نیواربنیزم
• واحد همسایگی نوسنتی:

آندره دوانی و زایبرگ

پیاده رهوار با کاربری مختلط

الگوی شطرنجی معابر

قطعه بندی زمین ها به شیوۀ شهرها و محلات سنتی قدیم

فضای خیابان برای دسترسی، پیاده محور، بازی کودکان

تفاوت آن با ردبرن: تراکم مجاز حداقل

نمونه: گیتزبرگ در مریلند آمریکا

• پدسترین پاکت (TOD)

متشکل از خوشه هایی از واحد همسایگی

مغازه های خرده فروشی و دفاتر در فاصله  مایل ایستگاه های راه آهن

مخلوطی از ساختمان های 2 تا 3 طبقه

مساحت آنها کوچکتر از شهرهای جدید و بزرگتر از PUD

خیابان اصلی با کاربری مختلط، مهدکودک، فضای باز و مراکز خرید منطقه ای

در ایران: حبیبی و مسایلی با هدف دستیابی به سرانه های قابل قبول جهت کاربری های شهری

انتقاد بر واحد همسایگی: عدم انطباق با واقعیت اجتماعی شهر، عدم مصرف مناسب زمین

• رویکرد برنامه ای
• رویکردی مسئله گرا و با سابقه علمی: تعیین تراکم بر اساس مسئله های محیطی
• مطالعه ای تفضیلی و سیستماتیک
• برای هر یک از اجزا محیط «ظرفیت حمل یا ظرفیت پذیرشی» محاسبه می‏شود که در نهایت بنای تصمیم گیری است.

فصل پنجم: ابعاد اقتصادی تراکم

• منحنی هزینه های اقتصادی- اجتماعی شهر به صورت U شکل
• از دید شهروندان ¬ اندازه بهینه شهر ¬ که بیشترین فاصله بین متوسط هزینه و متوسط درآمد باشد.
• از دید برنامه ریزان ¬ اندازه بهینه شهر ¬ که نمودار هزینه متوسط نمودار درآمد متوسط را قطع کند.
• از دید بنگاه اقتصادی ¬ اندازه بهینه شهر ¬ که تفاوت بین صرفه جویی های ناشی از تجمع را با خدمات به حداکثر برساند.

عوامل مؤثر در تعیین تراکم

• سطح کلان: درآمد تولید شهر
• سطح خرد: انتقاد بنگاه ها، خانوارها

درآمد خانوار با تراکم رابطۀ عکس دارد:

• در کشورهای توسعه یافته پولدارها می روند حومه
• در کشورهای در حال توسعه: اتفاق نمی افتد

+ تراکم با قیمت زمین رابطه مستقیم دارد.

+ بین تراکم جمعیتی و نرخ مالکیت رابطه منحنی است اما بین تراکم ساختمانی و نرخ مالکیت اتومبیل رابطه ای نیست.

+ اندازه بهینه برای شهر موردی تخیلی است. بهینه گرایی در اقتصاد شهری در صورتی معنادار است که اندازه را بر شکل و ساختار مرتبط سازد.

+ حداقل اندازۀ شهر باید بر اساس سلسله مراتب شهر محاسبه گردد.

+ اندازۀ شهر با شمار فعالیت های مستمر در آن و نقشی که سلسله مراتب شهری و نظام شهری کشور بر عهده دارد رابطه مستقیم دارد.

+ بزرگترین شهر شهری است که بالاترین سهم را در سطح ملی در جذب صنایع و فعالیت های مدرن داراست (معیار جذب صنایع است)

+ پاندول می گوید: برای مقابله با این رشدهای لجام گسیخته ¬ توزیع مجدد جمعیت، تحکیم شهرهای میانی، کشت شهرها