اینترنت اشیا یا IoT یا (Internet of Things) را می توان این گونه تعریف کرد که اینترنت اشیا اشاره دارد به بسیاری از چیزها شامل اشیا و وسایل محیط پیرامون ما که به شبکه اینترنت متصل شده و مدیریت و کنترل آن توسط اپلیکیشن‌های موجود در تلفن‌های هوشمند و تبلت صورت می گیرد. اما این تعریف عام اینترنت اشیا است، برای بیان تعریف خاص تر آن که برای ما شهرسازان (که به دنبال اهداف شهر هوشمند هستیم) ملموس تر باشد می توان گفت اینترنت اشیا به زبان ساده، ارتباط سنسورها و دستگاه‌ها با شبکه‌ای است که از طریق آن می‌توانند با یکدیگر و با کاربرانشان تعامل کنند.
این ارتباط می تواند در حد کنترل تلویزیون منزل از طریق اپلیکیشن ها موجود در گوشی شما ساده باشد یا در حد کنترل، مدیریت و نظارت بر زیر ساخت های شهری و حمل و نقل یک شهر یچیده باشد. اینترنت اشیا (IOT)، جایگاه ویژه‌ای در بین تکنولوژیهای نوینی که وارد بستر شهر شده اند دارد. در اینترنت اشیا، اجسام فیزیکی با استفاده از یک بستر اینترنتی (که عموما اینترنت است) به دیگر اشیاء فیزیکی و مجازی متصل می‌شوند.
مقدمه:
توجه به این واقعیت که در طول تاریخ شهرها تلاش داشته اند کیفیت بالاتری از زندگی در اختیار ساکنان خود قرار دهند انکار ناپذیر است. تلاش مدیریت شهری در سطح جهانی (بعد از برطرف کردن نیازهای اولیه مدنیت شامل مدیریت پسماند و زباله) هم عموما در راستای ارائه کیفیت بالاتر زندگی است. که این کیفیت ها می تواند در قالب صرف مدت زمان کمتر در ترافیک، مدیریت زیرساخت ها تا مسائل مهم تر باشد. همه این تلاش ها از دیدگاه من در قالب شهر هوشمند تداعی پیدا کرد. در واقع همه تکنولوژی های جدیدی که در طول چند سال گذشته وارد شهرها شده اند در قالب تلاش هایی برای دستیابی به اهداف شهر هوشمند می باشد.
اینترنت اشیا که این روزها به موضوع داغی در مباحث داخلی و خارجی تبدیل شده است و از دغدغه شرکت های بزرگی همچون گوگل می باشد نیز از این موضوع مستثنی نبوده و در تلاش است تا اهداف شهر هوشمند را پوشش دهد.
اهداف شهر هوشمند طبق بررسی منابع (برای مشاهده منبع اینجا کلیک کنید) می توان به صورت زیر بیان نمود:
- حمل و نقل هوشمند (مدیریت ترافیک، اشتراک دوچرخه و ماشین، حمل‌ونقل چندمنظوره، نظارت شرایط مسیر های حرکتی و کنترل سیستم پارکینگ)
- شبکه انرژی هوشمند (تولید، توزیع و ذخیره‌سازی برق، مدیریت انرژی، بهینه سازی سیستم روشنایی معابر)
- ایمنی عمومی (نظارت ویدئویی از طریق دوربین های مدار بسته، رادار و سیستم ماهواره‌ای، نظارت بر محیط‌زیست، حفاظت از کودکان – مانند: امن تر کردن سفرهای خانه به مدرسه برای کودکان، مدیریت زباله، کنترل کیفیت هوا به صورت هوشمند، داده‌های آب و هوایی برای مواقع بحران از جمله بارش برف، باران و بادهای شدید)
- مدیریت هوشمند (فرآیند تصمیم‌گیری هوشمند، مشارکت حداکثری شهروندان در طرح‌های شهری، مشارکت عمومی و خصوصی، سیستم‌های مالیاتی آنلاین)
- اقتصاد هوشمند (رقابت‌پذیری، روح کارآفرینی، نوآوری و تحقیق در حوزۀ اقتصادی)
- زندگی هوشمند (امکانات فرهنگی و آموزشی، رویدادهای معنی‌دار، تورهای سرگرمی و هدایت‌شده، دسترسی به مناظر فرهنگی و بناهای تاریخی، شرایط مناسب برای سلامتی)
شهروند آگاه یکی از عناصر ضروری شهر هوشمند است که اغلب در شیوه مدیریت سنتی به دلیل تمرکز بر روی زیرساخت ها نداده گرفته می شود. انسان ها همانند حسگر‌هایی با مشارکت عمومی مستقیم و فعال دیده می‌شوند که با تکنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطی (ICT یا Information and Communications Technology) شدیداً تجهیز شده‌اند. بنا بر مطالب ذکر شده هم اکنون آشکار است کهتحقق اهداف شهر هوشمند در گرو تکنولوژی، به‌ویژه تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات (ICT) است.
همکاری اشیا مجازی و واقعی در حال تغییر زیرساخت‌های شهری می‌باشد و ویژگی‌های مستقل و عام آنها ممکن است منجر به مشکلات امنیتی جدی شود که باید در زمان مناسب درک و حل شوند. زمان مناسب بررسی این موضوع در کشور ما هم اکنون می باشد که هنوز زیر ساخت شهر هوشمند اجرایی نشده است. یک چالش کلیدی کاربست اینترنت اشیا در شهر هوشمند بحث امنیت اینترنت اشیا و میزان اطمینان آن است. Mircea Georgescu و Daniela Popescul معتقدند که محرمانه بودن، یکپارچگی و دسترسی پذیری مسائل اساسی در اینترنت اشیا می باشد. بدون اطمینان از اینکه اشیا به یکدیگر متصل شده، محیط را به‌دقت می‌سنجد و داده‌ها و اطلاعات را به‌طور امن مبادله می‌کند، نباید نسبت به بکارگیری تکنولوژی اینترنت اشیا اقدام کرد. تا زمانی که امنیت اینترنت اشیا تضمین نشود، نباید انتظار داشت که مردم نسبت به این تکنولوژی و شهر هوشمندی که بر پایه این تکنولوژی بنا شده است اطمینان کنند.
چالش های اینترنت اشیا:
جنبه‌های مربوط به حریم خصوصی و امنیت تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات از زمان ظهور کامپیوتر و هوش مصنوعی، یک موضوع مطالعه برای مجامع دانشگاهی و حتی مردم عادی که از تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات استفاده می کننده بوده است. تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات ذاتا یک موضوع خلاق هستند که به صورت آشکار یا به‌طور ضمنی به دلیل سهولت بخشیدن به برخی از کار ها، باعث ایجاد سبک زندگی خاصی شده اند و حتی الگوهای رفتاری را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این تکنولوژی ها به دلیل ذاتشان که مبتنی بر توسعه و منطق عملکردی که دارا می باشند متقابلا انسان را به حداکثر کارایی خود هدایت می‌کنند. جامعه تنها می‌تواند با اقتباس و پذیرش وضعیت به این فرآیند پاسخ دهد.
در طول زمان، امنیت در تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات در سطح سازمانی و دانشگاهی، از نقطه نظر هکرها یا از دیدگاه تکنیکی موردبحث قرارگرفته است. در حال حاضر، محققان به تکنولوژیهای سبز، تکنولوژیهای آرام، رایانش ابری، تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر روی افراد و جوامع و به‌ویژه اینترنت اشیا (IoT) اشاره می‌کنند که تنوع این تکنلوژی های تعداد سوالات مطرح شده در حوزه امنیت را افزایش می‌دهد.
مشکلات مرتبط با امنیت اینترنت اشیا را می توان به صورت زیر بیان کرد:
- در حالی که مباحث مربوط به امنیت شهر در بیشتر مواقع توسط مدیران شهری کنترل می شود، اینترنت اشیا بیشتر توسط مهندسان کنترل و مدیریت می شود. نبود گفتمان مشترک بین این دو یکی از چالش های امنیتی اینترنت اشیا می باشد. این دو طرف باید با یکدیگر در هماهنگ یکامل باشند و هر طرف اطلاعات خود را به‌طرف دیگر منتقل کند که این فرآیند نه در کشور ما در هیچ جای جهان آسان نیست.
- یکی از چالش های اساسی نه در بحث مدیریت اطلاعات بلکه در همه امور این است که افراد خاطی و مهاجم در سو استفاده از موضوعات همواه یک گام از افراد سالم جلو تر هستند. این موضوع در اینترنت اشیا بسیار بارز تر است و حملات اینترنتی به صورت جدی می تواند حریم خصوصی، یکپارچگی و دسترسی به اطلاعات را خدشه دار کند. این حملات حتی ممکن است باعث فوت افراد شود (که مثال آن حمله هکر ها به تجهیزات تعبیه شده در هواپیما ها، خودرو های خودران و حتی تجهیزات اتاق عمل بیمارستان ها می باشد.)
- موضوع دیگر که در کنار حمات سایبری باید به آن اشاره کرد تعیین حد خودمختاری روابط در اینترنت اشیا است. که در ارتباط متقابل با سیستم های دیگر و در طول زمان باید بررسی و بهینه شود.
- هر شهر هوشمند در پاسخ به مشکلات و چالش های خود به نحوی که پاسخگوی این مسائل باشد به مسئله شهر هوشمند نگاه می کند و به نحو متناسب با دغدغه خود از تکنولوژی استفاده می کند. نبود یک قانون مشترک در استفاده از تکنولوژی در شهرها می تواند به عنوان یکی از مشکلات مرتبط با امنیت در شهر هوشمند معرفی گردد.
در یک شهر هوشمند، باید به شهروندان این اطمینان را داد که تک تک شهروندان توسط عملکردهای فنی، اقتصادی، قانونی و اجتماعی کارآمدی محافظت می‌شود.
جمع بندی:
در ابتدا باید گفت این نوشته به هیچ وجه در تلاش برای پوشش کلیه مطالب نبوده و صرفا تلاش دارد تا تلاش های اولیه ورود مباحث اینترنت اشیا در جامعه شهرسازی ایران را هموار کند و این موضوع را به یک پژوهش کاربردی در میان شهرسازان تبدیل کند.
در ادامه باید ذکر کرد در یک شهر هوشمند واقعی، اینترنت اشیا به صورت کامل با زندگی ساکنان در هم آمیخته است. اینترنت اشیا (که دیگر در عصر اولیه خود نیست) تهدیدات و آسیب‌های مختلف را به وجود می آورد که این تهدیدات ناشی از پیشرفت های تکنولوژیکی و کمبود آگاهی در میان استفاده کنندکان تکنولوژی و کاربران می‌باشد.
در این راستا، مدیران شهری باید با مفاهیم اعتماد، ریسک، امنیت و حریم خصوصی دقت بیشتری برخورد کنند. مقامات شهری باید در مورد تمام مشکلات مربوط به اشیا هوشمند، فضاها، خدمات و امنیت شهروندان به‌خوبی مطلع شوند، همچنین راه‌حل‌های ارائه‌شده توسط تأمین‌کنندگان امنیتی باید شناخته شده و با حداکثر بینش انتخاب شوند.
این نوشته فقط یک بررسی سطحی از آسیب ها، حملات و اقدامات امنیتی با هدف افزایش آگاهی در این حوزه را ارائه داده است. تجزیه‌وتحلیل عمیق تر برای هر سناریو حمله و آسیب و اقدامات امنیتی ضروری است.
ترجمه و تالیف: محمد ربیعی